1. Sự cần thiết

          Nghị định số 162/2017/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo được Chính phủ ban hành ngày 30/12/2017 (sau đây gọi tắt là Nghị định số 162/2017/NĐ-CP) và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2018. Sau gần 06 năm thực hiện, bên cạnh nhiều kết quả đạt được, Nghị định số 162/2017/NĐ-CP đã bộc lộ một số tồn tại, bất cập, gây khó khăn cho công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo cũng như khó khăn cho các tổ chức, cá nhân tôn giáo, cộng đồng người có tín ngưỡng trong quá trình thực hiện. Để khắc phục các tồn tại, bất cập, đáp ứng ngày càng đảm bảo hơn quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho mọi người, trên cơ sở kế thừa các quy định còn phù hợp của Nghị định số 162/2017/NĐ-CP, ngày 29/12/2023, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 95/2023/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo (sau đây gọi tắt là Nghị định số 95/2023/NĐ-CP). Nghị định số 95/2023/NĐ-CP có hiệu lực từ ngày 30/3/2024 và thay thế Nghị định số 162/2017/NĐ-CP. Sự ra đời của Nghị định số 95/2023 tại thời điểm hiện nay là thật sự cần thiết vì các lý do sau đây: 

Một là, các Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng và Nhà nước thời gian qua đều chỉ đạo về việc tiếp tục tăng cường bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho mọi người, nâng cao trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân được Nhà nước trao quyền trong việc bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo. Bên cạnh đó, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo. Vì vậy, việc rà soát, nghiên cứu để thể chế hóa đầy đủ, sửa đổi, bổ sung quy định kịp thời các biện pháp thi hành Luật chưa được 2 quy định tại Nghị định số 162/2017/NĐ-CP và thay thế bằng một Nghị định khác là rất cần thiết.

Hai là, qua kết quả triển khai thực hiện Nghị định số 162/2017/NĐ-CP thời gian qua, đặc biệt qua sơ kết 03 năm triển khai thi hành Luật tín ngưỡng, tôn giáo và Nghị định số 162/2017/NĐ-CP, các Bộ, ngành, Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương và các cơ quan tham mưu quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo đánh giá các quy định của Luật và Nghị định số 162/2017/NĐ-CP đã phát huy được vai trò, hiệu quả trong công tác quản lý nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo và tạo điều kiện để tổ chức, cá nhân tôn giáo, cộng đồng có tín ngưỡng thực hiện đảm bảo hơn quyền và nghĩa vụ, trách nhiệm của mình. Tuy nhiên, bên cạnh các kết quả đạt được, Nghị định số 162/2017/NĐ-CP cũng bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc, gây khó khăn cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hiện và cần được tháo gỡ, cụ thể:

- Một số quy định của Nghị định số 162/2017/NĐ-CP như giải thích về công trình tín ngưỡng, công trình tôn giáo, công trình phụ trợ; quy định về việc cải tạo, nâng cấp, xây dựng mới công trình tín ngưỡng, công trình tôn giáo, công trình phụ trợ chưa tạo thuận lợi cho các tổ chức, cá nhân tôn giáo, cho người dân cũng như gây ra lúng túng cho các cơ quan nhà nước có thẩm quyền khi thực hiện (việc xây dựng các công trình tín ngưỡng, công trình tôn giáo tại nhà dân, trong khu công nghiệp,… không có căn cứ để thực hiện theo quy định nào của pháp luật);... Bên cạnh đó, một số quy định của Nghị định số 162/2017/NĐ-CP thực hiện gặp khó khăn như quy định tại khoản 3 Điều 4 về việc bảo đảm và quản lý kinh sách, thời gian, địa điểm sử dụng kinh sách và bày tỏ niềm tin tín ngưỡng, tôn giáo cho người bị quản lý, giam giữtại cơ sở quản lý, giam giữ; việc tiếp nhận hồ sơ vẫn theo cách truyền thống (hiện nay, bên cạnh việc tiếp nhận này, đã có nhiều hình thức tiếp nhận khác được các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cho phép thực hiện rất hiệu quả);....

- Một số điều khoản quy định chi tiết cho Luật nhưng chưa quy định cụ thể, chưa có quy định loại trừ nên trong thực tiễn thực hiện không biết sẽ áp dụng quy định nào như khi người đại diện, ban quản lý cơ sở tín ngưỡng, tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc quyên góp để thực hiện các hoạt động từ thiện xã hội; một số quy định khác trích dẫn việc thực hiện sang pháp luật khác nhưng thực tế lại không thuộc đối tượng điều chỉnh của pháp luật được trích dẫn nên không thực hiện được như quy định tiếp nhận và quản lý các khoản tài trợ của tổ chức, cá nhân nước ngoài.

- Một số quy định tại Luật chưa có biện pháp thi hành cụ thể dẫn tới qúa trình thực hiện còn thiếu thống nhất, chưa có hiệu quả trên thực tiễn, gây lúng túng cho các cơ quan, tổ chức, cá nhân khi áp dụng, như thay đổi người đại diện, thay đổi địa điểm sinh hoạt tôn giáo tập trung của người nước ngoài cư trú hợp pháp tại Việt Nam; đình chỉ toàn bộ hoạt động tôn giáo của tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc; đình chỉ hoạt động đào tạo của cơ sở đào tạo tôn giáo (đây là một trong những trường hợp dẫn đến giải thể các tổ chức được quy định tại Điều 31 và Điều 42 của Luật); phục hồi hoạt động tôn giáo cho tổ chức tôn giáo, tổ chức tôn giáo trực thuộc; phục hồi hoạt động đào tạo của cơ sở đào tạo tôn giáo; thời hạn sử dụng phiếu lý lịch tư pháp; các công trình phụ trợ được miễn giấy phép xây dựng...

- Trong đại dịch Covid-19 vừa qua, một số hình thức hoạt động tôn giáo mới xuất hiện, như tổ chức các hoạt động tôn giáo bằng hình thức trực tuyến đã phát sinh nhưng pháp luật về tín ngưỡng, tôn giáo cũng chưa có quy định điều chỉnh và biện pháp để quản lý cho phù hợp. 

Với những khó khăn, bất cập nêu trên, việc sửa đổi, bổ sung các quy định của Nghị định số 162/2017/NĐ-CP và trình Chính phủ ban hành Nghị định số 95/2023/NĐ-CP để thay thế là thật sự cần thiết.

2. Mục đích

Việc xây dựng, ban hành Nghị định số 95/2023/NĐ-CP ngày 29/12/2023 nhằm đạt được các mục đích sau đây:

- Tiếp tục thể chế hoá đầy đủ, kịp thời quan điểm, chính sách của Đảng và Nhà nước về tín ngưỡng, tôn giáo và quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo.

- Bảo đảm quy định chi tiết, đầy đủ, cụ thể và khả thi các điều khoản Luật giao, kế thừa các quy định còn phù hợp, sửa đổi các quy định bất cập, hạn chế cũng như đáp ứng nhu cầu thực tiễn để nâng cao hiệu quả thi hành pháp luật trong lĩnh vực tín ngưỡng, tôn giáo.

- Góp phần nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong việc đảm bảo quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo cho mọi người.